Ogród Botaniczny

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, założony w 1783 r., jest obecnie najstarszy w Polsce. Od ponad dwustu lat odgrywa dużą rolę w rozwoju nauki, edukacji i kultury jako miejsce badań, inspiracji artystycznych oraz "żywe muzeum" flory świata odwiedzane co roku przez tysiące osób.

Więcej o historii Ogrodu w artykule prof Alicji Zemanek (Alma Mater, nr 158).

Powstał z inicjatywy Komisji Edukacji Narodowej jako zakład pomocniczy katedry chemii i historii naturalnej. Pierwszym dyrektorem był Jan Jaśkiewicz (1749-1809). Obszar, obejmujący początkowo ok. 2,4 ha zakomponowano jako park barokowy typu francuskiego, w obrębie którego urządzono kolekcje roślin leczniczych oraz ozdobnych. Na sadzawce, pochodzącej z dawnego starorzecza Wisły, wzniesiono w 1856 r. sztuczna wyspę. Obszar Ogrodu powiększano kilkukrotnie. Swą obecną powierzchnię ok. 9,6 ha uzyskał w latach pięćdziesiątych XX w.

Najwcześniejszy kompleks szklarniowy "Victoria", którego część stoi w miejscu najstarszych szklarni (1786-1787), został przebudowany w latach 1827, 1856, 1925-1926, a w latach 1993-1998 poddano go rekonstrukcji. W 1882 r. wybudowano palmiarnię istniejącą do 1969 r. W 1966 r. oddano do użytku palmiarnię "Jubileuszową" wraz z zespołem szklarni tropikalnych. Z 1954 r. pochodzi "Holenderka"  - niska cieplarnia zawierająca m.in. zbiory storczyków. 

Stan kolekcji ulegał zmianom w zależności od sytuacji politycznej kraju i warunków rozwoju nauki w Uniwersytecie Jagiellońskim. Pod koniec XVIII w. zbiory obejmowały ok. 3 tys. okazów roślin, głównie użytkowych. W 1806 r. ukazał się pierwszy katalog roślin Catalogus plantarum (wydawnictwo kontynuowane do dnia dzisiejszego jako Index seminum Universitatis Iagellonicae). Kolekcja podupadła na początku XIX w. Odbudowana została w latach dwudziestych, w okresie kierownictwa Alojzego Estreichera (1786-1852). Zbiory liczyły wówczas ok. 4 tys. taksonów, powstało wiele nowych kolekcji, m.in. dział systematyki roślin, grupy geograficzne i alpinarium.

Szczególną sławę zyskał Ogród w latach sześćdziesiatych XIX w., kiedy dyrektorem był Ignacy Rafał Czerwiakowski (1808-1882), a głównym ogrodnikiem (inspektorem) Józef Warszewicz (1812-1866), podróżnik po Ameryce środkowej i Południowej. Wydany w 1964 r. Catalogus plantarum wymieniał ok. 10 tys. taksonów, w tym ok. 4 tys. tropikalnych. Wspaniała kolekcja podupadła pod koniec XIX w. i dopiero Marian Raciborski (1863-1917), badacz flory Polski i Jawy rozpoczął jej odnowę na początku XX w. (założył nowe alpinarium, dział genetyki i zmienności roślin). Swą obecną aranżację zawdzięcza Ogród Władysławowi Szaferowi (1886-1970), jednemu z najwybitniejszych polskich botaników. W 1983 r., w czasie jubileuszu 200-lecia, otwarto dla publiczności Muzeum, przekształcone w 1994 r. w Muzeum Botaniczne i Pracownię Historii Botaniki im. J. Dyakowskiej. W 1976 r.

Ogród Botaniczny UJ wpisany został do rejestru zabytków, jako cenny obiekt przyrody, pomnik historii nauki, sztuki ogrodniczej i kultury.

Widok Ogrodu Botanicznego z 1833 roku